Khi viết bài nghiên cứu khoa học hay luận văn tốt nghiệp, đạo văn chắc chắn là điều bạn luôn muốn tránh khỏi. Trên thực tế, có rất nhiều cách để tránh đạo văn mà không cần phải “vật lộn” với việc paraphrase. Hiểu được vấn đề đó, Marketing Du Ký sẽ giới thiệu đến các bạn top 5 cách tránh đạo văn mà không cần "chế" lại câu chữ.
1. Thế nào gọi là đạo văn?
Trước tiên, chúng ta hãy cùng nhau làm rõ đạo văn là gì nhé. Đạo văn xảy ra khi bạn sử dụng ý tưởng, câu chữ, hoặc nội dung của người khác mà không ghi nguồn, hoặc ghi nguồn không đúng cách. Điều này có thể là cố ý (như sao chép nguyên đoạn văn) hoặc vô tình (như quên trích dẫn).
Dù thế nào, đạo văn cũng có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng: từ mất điểm trong học tập, bị từ chối công bố bài báo, đến ảnh hưởng uy tín cá nhân.
Vậy làm sao để tránh đạo văn mà không cần phải “chế” lại câu chữ? Bí quyết nằm ở việc hiểu rõ cách sử dụng nguồn tài liệu một cách minh bạch và sáng tạo. Dưới đây là top 5 cách tránh đạo văn mà bạn có thể áp dụng.
2. Top 5 cách tránh đạo văn
2.1. Hiểu rõ vấn đề cần viết
Một trong những lý do khiến bạn dễ “vô tình” dính đạo văn là vì không thực sự hiểu nội dung nguồn tài liệu. Khi bạn chỉ sao chép hoặc cố gắng diễn đạt lại mà không nắm rõ ý tưởng, bài viết sẽ dễ giống với bản gốc.
Thay vì vô tình hay hữu ý sao chép, bạn có thể:
Đọc kỹ tài liệu nguồn, ghi chú lại các ý chính bằng ngôn ngữ của bạn (không cần câu đầy đủ, chỉ cần từ khóa hoặc cụm từ).
Đóng tài liệu lại và viết ra những gì bạn hiểu bằng cách tự giải thích, như thể bạn đang kể cho một người bạn.
Sau đó, đối chiếu lại để đảm bảo bạn không bỏ sót ý quan trọng.
Ví dụ: Nếu một bài báo nói rằng “70% nhân viên hài lòng hơn khi làm việc từ xa”, thay vì cố gắng viết lại thành “7/10 người lao động cảm thấy vui hơn khi làm việc ở nhà”, hãy hiểu ý này và viết theo cách riêng: “Theo một nghiên cứu gần đây, phần lớn nhân viên cảm thấy thoải mái hơn khi được làm việc từ xa.”
2.2. Trích dẫn đúng cách
Trích dẫn là cách tốt nhất để sử dụng nội dung gốc mà không lo bị coi là đạo văn. Nếu một câu nói hoặc ý tưởng đặc biệt hay, bạn không cần phải viết lại, hãy cứ trích dẫn nguyên văn và nhớ ghi nguồn đầy đủ.
Để trích dẫn đúng cách, bạn có thể:
Đặt câu trích dẫn trong dấu ngoặc kép (“ ”) nếu là trích dẫn trực tiếp.
Ghi rõ nguồn theo chuẩn (APA, MLA, hoặc theo chuẩn của trường, tạp chí bạn đang theo).
Nếu ý tưởng không phải của bạn nhưng bạn diễn giải, vẫn cần ghi nguồn nhưng không cần (“ ”).
Ví dụ: Thay vì cố gắng diễn đạt lại câu “Học tập suốt đời là chìa khóa để thích nghi với thế giới thay đổi nhanh chóng” của một tác giả, bạn có thể viết: Theo John Smith (2020), “Học tập suốt đời là chìa khóa để thích nghi với thế giới thay đổi nhanh chóng”.
2.3. Kết hợp nhiều nguồn tài liệu
Một bài viết chỉ dựa vào một nguồn duy nhất sẽ rất dễ rơi vào bẫy đạo văn, vì bạn có xu hướng “bám” theo cách diễn đạt của nguồn đó. Thay vì như vậy, bạn hãy tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn để tạo ra nội dung phong phú và mang dấu ấn riêng của mình.
Để làm được như vậy, bạn cần:
Tìm ít nhất 3-5 nguồn tài liệu liên quan đến chủ đề.
Ghi chú các ý chính từ mỗi nguồn và so sánh chúng để tìm ra điểm chung hoặc khác biệt.
Viết bài dựa trên sự tổng hợp, kết hợp các ý tưởng theo cách bạn thấy hợp lý.
Ví dụ: Nếu bạn viết về lợi ích của làm việc từ xa, thay vì chỉ dựa vào một bài báo nói “làm việc từ xa tăng năng suất”, bạn có thể kết hợp: Nguồn A cho rằng làm việc từ xa giúp nhân viên linh hoạt hơn; nguồn B chỉ ra nó giảm căng thẳng; nguồn C nhấn mạnh năng suất tăng ở một số ngành. Từ đó, bạn viết: “Làm việc từ xa không chỉ giúp nhân viên quản lý thời gian tốt hơn mà còn giảm căng thẳng và cải thiện hiệu quả công việc trong nhiều lĩnh vực.”
2.4. Sử dụng công cụ kiểm tra đạo văn
Công cụ kiểm tra đạo văn không chỉ giúp bạn phát hiện ra lỗi mà còn là cách để đảm bảo bài viết của bạn nguyên bản mà không cần phải viết lại câu chữ. Các công cụ này sẽ chỉ ra phần nào giống với nguồn khác, để bạn chỉnh sửa hoặc bổ sung trích dẫn.
Theo đó, bạn có thể làm như sau:
Sử dụng các công cụ như Turnitin, Grammarly, khi hoàn thành bài viết.
Nếu phát hiện đoạn văn có độ tương đồng cao, kiểm tra xem bạn đã trích dẫn đúng chưa, hoặc thêm ghi chú để làm rõ nguồn.
Ví dụ: Sau khi hoàn thành báo cáo, bạn chạy qua Turnitin và phát hiện có một đoạn tương đồng 20% với một bài báo. Khi kiểm tra lại, bạn nhận ra rằng mình đã quên ghi nguồn cho một ý tưởng. Để xử lý, bạn có thể tiến hành trích dẫn bổ sung để bài viết trở nên “sạch” hơn.
2.5. Xác định vấn đề cần viết từ đầu
Một bài viết thiếu kế hoạch sẽ dễ dẫn đến việc bạn sao chép hoặc phụ thuộc quá nhiều vào tài liệu tham khảo. Lập dàn ý rõ ràng sẽ giúp bạn tổ chức ý tưởng theo cách riêng và giảm nguy cơ bị đạo văn.
Những việc bạn cần phải làm là:
Xác định các luận điểm chính trước khi đọc tài liệu tham khảo.
Ghi chú các nguồn hỗ trợ cho từng luận điểm, nhưng viết nội dung dựa trên dàn ý của bạn.
Sau khi viết xong, đối chiếu lại để bổ sung trích dẫn nếu cần.
Ví dụ: Bạn viết bài về “lợi ích của năng lượng tái tạo”. Trước khi đọc tài liệu, bạn lập dàn ý: lợi ích kinh tế, môi trường, xã hội. Sau đó, bạn tìm nguồn để củng cố từng ý, rồi viết theo cách riêng: “Năng lượng tái tạo không chỉ giúp tiết kiệm chi phí dài hạn mà còn giảm ô nhiễm, mang lại môi trường sống tốt hơn.”
3. Khi nào cần paraphrase?
Dù bài viết này tập trung vào cách tránh đạo văn mà không cần “chế” lại câu chữ, có những lúc paraphrase vẫn hữu ích. Nếu bạn muốn diễn giải một ý tưởng để phù hợp hơn với ngữ cảnh hoặc đối tượng đọc, hãy làm điều đó một cách tự nhiên, kết hợp với trích dẫn.
Ví dụ: Thay vì trích nguyên văn “Giáo dục trực tuyến mở ra cơ hội cho hàng triệu người” (Nguyen, 2022), bạn có thể viết: Theo Nguyen (2022), học online tạo điều kiện để nhiều người tiếp cận tri thức dễ dàng hơn.
4. Một số lưu ý trước khi tìm hiểu về cách tránh đạo văn
Trước khi tìm hiểu về cách tránh đạo văn, bạn cần nên lưu ý một số vấn đề quan trọng sau:
Hiểu quy định về đạo văn: Mỗi trường đại học, tạp chí, đều có những quy tắc riêng về trích dẫn và sử dụng tài liệu tham khảo. Do đó, hãy đọc kỹ để tránh bị vi phạm bạn nhé.
Không lạm dụng trích dẫn: Trích dẫn quá nhiều có thể làm bài viết thiếu tính sáng tạo. Do đó, hãy cân bằng giữa nội dung gốc và nội dung tham khảo.
Ghi nguồn ngay từ đầu: Đừng đợi đến khi viết xong bài rồi mới ghi nguồn. Hãy ghi chú nguồn tài liệu ngay khi bạn sử dụng ý tưởng sẽ giúp bạn tránh bị quên.
Tóm lại, "chế" lại câu chữ không nhất thiết là cách duy nhất để tránh đạo văn. Thay vào đó, bạn có thể sử dụng một số cách mang tính chất bền vững hơn. Marketing Du Ký hy vọng rằng bạn đã "lĩnh hội" được top 5 cách tránh đạo văn mà không cần "chế" lại câu chữ.
